به گزارش پایگاه خبری-تشکیلاتی بعثنا، چهارمین روز از دوره تخصصی «نظام مباحث آموزش و پرورش» در تاریخ ۴ مرداد ۱۴۰۴برگزار شد. در این روز، دو نشست تخصصی در نوبت صبح و عصر به ترتیب با حضور استاد خاکی و استاد شجاع به بررسی «تحولات نهاد آموزشی در غرب و ایران» اختصاص داشت.

 سیر تحولات نهاد آموزشی در غرب با حضور استاد خاکی

در ابتدای این نشست، استاد خاکی با اشاره به زمینه‌های تاریخی شکل‌گیری آموزش مدرن در غرب، بیان کرد: «نظام مدرسه‌ای در غرب در بستر بحران‌های اجتماعی و برای مدیریت بحران‌های طبقاتی و سیاسی شکل گرفت، نه بر پایه نیاز ذاتی انسان به تعلیم و تربیت.»

وی با اشاره به تفاوت سنت آموزشی ایران و غرب افزود: «در حالی که در غرب تنها دو تا سه درصد مردم به مدارس کلیسایی راه داشتند و حتی ترجمه متون مقدس ممنوع بود، در ایران بیش از ۵۰ درصد مردم به مکتب‌خانه‌ها می‌رفتند. آموزش دینی عمومی و مردمی بود، نه انحصاری.»

از کلیسا تا کلاس؛ چگونه علم سکولار شد؟

استاد خاکی با تمرکز بر تغییرات برنامه درسی در غرب، گفت: «شخصیت‌هایی چون جان لاک و نیوتن، علم را از دین جدا کردند. از آن زمان، مفاهیم عقل خودبنیاد، علم تجربی و سکولاریسم اخلاقی در برنامه‌ درسی مدارس جای گرفت.»

وی افزود: «از قرن هجدهم و هم‌زمان با انقلاب‌های سیاسی مانند انقلاب آمریکا (۱۷۷۶) و انقلاب فرانسه (۱۷۸۹)، نهاد آموزش ابزاری برای تربیت شهروند مطیع نظم سیاسی جدید شد. حتی بازدو با تأسیس مدارس برای طبقات اشراف، پروژه سکولار شدن آموزش را تکمیل کرد.»

انفجار آموزشی، تقلید جهان سوم و استعمار پنهان

در ادامه نشست، استاد خاکی به موج جهانی مدارس پس از جنگ جهانی دوم اشاره کرد و گفت: «مفهوم سرمایه انسانی، آموزش را از هدف تربیت توحیدی به ابزاری برای توسعه اقتصادی تقلیل داد. کشورهای تازه استقلال‌یافته، بدون توجه به اقتضائات فرهنگی خود، مدل غربی را کپی کردند و گرفتار انفجار آموزشی شدند.»

وی با نقد نظام‌های بین‌المللی، اظهار داشت: «بانک جهانی و نهادهای مشابه، وام‌ها را مشروط به اعمال سیاست‌های خاص در نظام آموزش و پرورش کشورها کردند. به این ترتیب، برنامه درسی بسیاری از کشورها از مسیر استقلال فرهنگی منحرف شد.

مدرسه، تبلیغات‌خانه سرمایه‌داری؟

استاد خاکی در پایان گفت: «مدرسه در ابتدا مورد اقبال عمومی بود. اما به‌مرور، با واگذاری بار مالی آن به مردم و بهره‌برداری ناعادلانه طبقه سرمایه‌دار، به نهادی برای بازتولید نابرابری تبدیل شد. حتی در ایران نیز با حذف دروسی چون تاریخ و جغرافیا از برنامه‌ درسی دانشگاه فرهنگیان، ابزار تربیت ملی تضعیف شده است.»

 سیر تحولات نهاد آموزشی ایران با حضور استاد شجاع

در نوبت عصر، استاد شجاع با طرح پنج پرسش بنیادین، به واکاوی تاریخی و تحلیلی نهاد آموزش در ایران پرداخت:

• ۱. چرا باید تاریخ آموزش را مطالعه کنیم؟

• ۲. تفاوت‌ها و شباهت‌های نظام آموزشی قدیم و جدید چیست؟

• ۳. چرا جامعه ایران نظام آموزشی مدرن را پذیرفت؟

• ۴. چرا در تحول آموزشی موفق نبوده‌ایم؟

• ۵. برای تحقق تحول، چه باید کرد؟

  همچنین بخوانید:

  معلم؛ کنشگر تمدنی و فرمانده جبهه تعلیم و تربیت در گفتمان انقلاب اسلامی

از مکتب‌خانه تا مدرسه دارالفنون؛ سنتی که نادیده گرفته شد

وی در بررسی نظام آموزشی سنتی گفت: «مکتب‌خانه‌ها و مدارس علمیه، نهادهایی مردمی و غیرالزامی بودند که میان دین، بازار و آموزش ارتباط برقرار می‌کردند. نظام آموزشی گذشته برخاسته از بطن جامعه بود، نه تحمیل‌شده از بالا.»

استاد شجاع همچنین به نقش فتوت‌نامه‌ها در تربیت مهارتی و اخلاقی اشاره کرد و آن‌ها را نمونه‌ای از تربیت صنفی-اجتماعی دانست که متناسب با زیست‌جهان ایرانی عمل می‌کردند.

ورود آموزش مدرن؛ تقلید یا اصلاح؟

در ادامه نشست، وی ورود آموزش مدرن به ایران را ناشی از شکست‌های نظامی و عقب‌ماندگی فناورانه دانست و افزود: «از دوره عباس‌میرزا تا تأسیس دارالفنون توسط امیرکبیر، هدف اصلی، بازسازی قدرت دولت و کاهش وابستگی به بیگانگان بود. اما با این نسخه، فرهنگی وارد شد که با هویت ایرانی-اسلامی هماهنگ نبود.»

رضاخان و پروژه غرب‌گرایی با لباس آموزش

استاد شجاع با اشاره به دوران پهلوی اول گفت: «رضاخان سه پروژه را از طریق آموزش دنبال کرد: ناسیونالیسم افراطی، سکولاریسم و غربی‌سازی. این پروژه‌ها، پیوند آموزش با مردم، دین و سنت را تضعیف کردند.»

چرا در تحول آموزشی ناکام مانده‌ایم؟

وی چهار عامل مهم در عدم موفقیت اصلاحات آموزشی برشمرد:

• ۱. سطحی‌نگری در فهم تحول

• ۲. غفلت از ارتباط میان نظام‌های اجتماعی

• ۳. بی‌توجهی به اقتضائات بومی

• ۴. برخورد انفعالی با تمدن غرب

برای آینده چه باید کرد؟

در جمع‌بندی نشست، استاد شجاع با مروری بر شش مرحله تکوینی آموزش در جهان (از آموزش محدود تا جهانی‌شدن)، بر لزوم طراحی الگویی مستقل بر اساس مبانی انقلاب اسلامی تأکید کرد.

وی در پایان گفت: «باید مدرسه را از نهاد آموزش صرف، به نهاد تربیت اجتماعی، فرهنگی و تمدنی ارتقا داد. تحول واقعی از تغییر کارکرد مدرسه، بازتعریف نقش معلم و مردمی‌سازی نظام آموزش آغاز می‌شود.