اولین دوره مطالعاتی «دیدگاه» با تمرکز بر آثار شهید مطهری(ره)، در روز چهارم خود به موضوع «انسان و تربیت» پرداخت؛ موضوعی که در منظومه فکری مطهری پیوندی بنیادین با آزادی، مسئولیت و معنای زندگی دارد. نشست‌های آموزشی و گفت‌وگوهای گروهی این روز در فضایی علمی و تعاملی برگزار شد و تلاش گردید نسبت میان خود عالی و خود دانی انسان، و جایگاه تربیت در این تقابل، از زوایای گوناگون بررسی شود.

دو ساحت وجودی انسان

در این نشست، نسبت «خود عالی» و «خود دانی» انسان محور بحث بود. شهید مطهری معتقد است انسان موجودی ساده‌انگارانه نیست، بلکه صحنه تقابل دو ساحت است:

1. خود عالی که به حقیقت و آزادی معنوی می‌گراید.
2. خود دانی که اسیر لذت‌ها، عادت‌ها و خواهش‌های سطحی است.

تربیت؛ میدان نبرد درونی

از نگاه مطهری، تربیت یعنی آماده‌سازی انسان برای مهار خود دانی و رشد خود عالی. او تأکید می‌کند که دل‌بستن‌های زودگذر باید کنار گذاشته شود و فرد آماده پذیرش رنج و سختی مسیر گردد. در همین راستا، آیات قرآن نیز هشدار می‌دهد که چسبندگی به زمین مانع پرواز روح است.

آزادی معنوی؛ رسالت انبیا

مطهری آزادی معنوی را بزرگ‌ترین برنامه انبیا می‌داند؛ آزادی‌ای که از دل مبارزه درونی آغاز می‌شود و به آزادی اجتماعی می‌انجامد. او می‌گوید: «اگر در زمین خودی شکست خوردی، در زمین حریف هم سه هیچ عقبی.» در این مسیر، وجدان اخلاقی داور اصلی است؛ چرا که انسان بیش از هر کس از واقعیت‌های درونی خود آگاه است.

تربیت و رهایی اجتماعی

مطهری یادآور می‌شود که انسانیت زمانی احیا می‌شود که خود عالی از بند خود دانی آزاد گردد. انسانی که این تمایز را درنیابد، نه خود رها می‌شود و نه جامعه‌اش. بدین ترتیب، تربیت فردی مقدمه‌ای برای دگرگونی اجتماعی است. انقلاب اسلامی نیز نمونه‌ای از همین پیوند است که بر تربیت دل و روح انسان تأکید دارد و آزادی اجتماعی را از آن برمی‌کشد.

چهارمین روز دوره «دیدگاه» نشان داد که تربیت در اندیشه مطهری، فراتر از انتقال دانش است؛ تربیت، تمرین مداوم خودشناسی و آزادی است. نبردی درونی که سرنوشت بیرونی انسان و جامعه را رقم می‌زند.